Als het een beetje meezit kan Shell-topman Jeroen van der Veer donderdag de
hoogste jaarwinst ooit van een Europees bedrijf aankondigen. Analisten
rekenen voor 2008 alvast op een hogere winst dan de ‘geschoonde’ 27,6
miljard dollar die in 2007 werd geboekt.

Een mooi afscheid ligt daarmee in het verschiet voor de topman die in juli dit
jaar afzwaait. Van der Veer zal overigens de eerste zijn om de riante
winstcijfers te relativeren. De jaarwinst uit 2008 drijft namelijk in hoge
mate op de hoge olieprijs van medio dat jaar. Sinds enkele maanden is het
tij flink omgeslagen, en zijn olieprijzen razend snel gedaald.

Ook Shell is niet immuun voor de kredietcrisis en de bijbehorende economische
recessie. Maar vergeleken met vijf jaar geleden laat Van der Veer de
grootste multinational van Nederland in relatief rustig vaarwater achter.

Verrassend aan de top
De Delftse ingenieur-econoom en schaatsliefhebber – twee keer de
elfstedentocht – stootte in 2004 op verrassende wijze door naar de absolute
top bij Shell. Van der Veer, die in 1971 bij het concern in dienst trad,
werd sterk gevormd door zijn ervaring in het Rotterdamse raffinage- en
chemiecomplex bij Pernis. Een degelijke Shell-man, maar niet iemand die
breed getipt werd voor de hoogste positie

Op 9 januari 2004 raakte Shell na het uitbrengen van een kort persbericht
verzeild in de grootste bestuurscrisis in de bijna honderdjarige
geschiedenis van het concern. Shell bleek volgens Amerikaanse regels te
hebben gesjoemeld met de omvang van zijn olie- en gasreserves. De
‘economisch winbare’ voorraden moesten met ruim een vijfde worden verlaagd.

Een ongekende dreun voor de reputatie van het concern. De Britse topman Phil
Watts en zijn Nederlandse rechterhand Walter van de Vijver werden na een
intern onderzoek op staande voet ontslagen. In dat vacuum schoof Van der
Veer door naar eerste plek, als bestuursvoorzitter.

Hij zat toen het reserveschandaal uitbrak al in de raad van bestuur, maar had
zoveel afstand gehouden van het toezicht op de olie- en gasreserves dat hij
niet persoonlijk besmet raakte door de crisis.

Nederigheid en topbeloning
In mei 2004 eiste Van der Veer in een bijeenkomst met het hogere management
in Houston een radicale cultuuromslag. De onderneming moest weer op de
eerste plaats komen, niet het ego van de individuele manager. Maar de nieuwe
topman besefte ook dat de buitenwereld de faux pas van Shell niet zomaar zou
vergeten. "Je gaat niet naar de supermarkt en koopt een nieuwe reputatie",
zei hij tegen Elsevier.

Terwijl hij intern nederigheid predikte, greep Van der Veer bij de discussie
over topsalarissen in het bedrijfsleven terug op de strijd om internationaal
managementtalent. Hoge salarissen en internationalisering zouden
onvermijdelijk bij elkaar horen. "Hier in Den Haag staat het
hoofdkantoor van een van de vijf grootste bedrijven ter wereld. De
maatschappij moet zich realiseren hoe groot dit bedrijf is", stelde hij
afgelopen jaar nog in het boek 'Het Grote Graaien' van Volkskrant-journalist
Xander van Uffelen.

Technologisch voorop
Strategisch zette Van der Veer vanaf de start van zijn periode als topman in
op de noodzaak om technologisch voorop te lopen. In een wereld waarin
makkelijk winbare olie in westerse landen langzaam maar zeker opraakte, zou
Shell afhankelijker worden van samenwerking met staatsmaatschappijen in
onder meer Rusland en het Midden-Oosten. Die konden alleen gepaaid worden
als Shell superieure technologie meebracht, was Van der Veers uitgangspunt.

Dat technologie alleen in onderhandelingen met autoritaire energiestaten niet
afdoende was, ervoer Van der Veer in 2005, toen Rusland - onder aanvoering
van sterke man Vladimir Poetin - Shell beetje bij beetje dwong zijn
meerderheidsaandeel in een groot gas- en olieveld bij het schiereiland
Sachalin op te geven.

De terugslag bij Sachalin weerhield Van der Veer er niet van in te zetten op
een reeks grote projecten die de olie- en gasproductie van Shell in het
komende decennium moeten stutten: de winning van olie uit Canadese
teerzanden, de conversie van aardgas naar een speciaal soort diesel in
Qatar, en diepzeeboringen in de Golf van Mexico en Brazilië.

Rijke erfenis
Van der Veer had het geluk dat olieprijzen
gedurende een groot deel van zijn tijd als topman in de lift hebben gezeten.
Daardoor was het relatief makkelijk om telkens stijgende
winsten te laten zien.

Domper is dat Shell onder Van der Veer jaar in jaar uit een daling
van de productie van olie en gas moest rapporteren, mede door
onderinvesteringen in de zoektocht naar nieuwe olie- en gasvelden aan het
eind van de jaren negentig.

Toch start opvolger Peter Voser vanaf juli dit jaar met een sterke basis. De miljardeninvesteringen
die onder Van der Veer in gang zijn gezet, moeten de dalende lijn in Shell's
olie- en gasproductie de komende jaren ombuigen. Je kunt je een mindere
erfenis voorstellen.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl